Strafwerk
Hoewel ik alle dichtbundels van Menno Wigman wel in huis heb, de meeste in veelvoud, haastte ik mij gisteren naar de boekhandel om zijn Verzamelde gedichten (2019) aan te schaffen. Samenstellers Rob Schouten en Neeltje Maria Min namen na Wigmans 'vijf voldragen bundels' namelijk nog 'enig nagelaten werk' op. In deze afdeling stopten zij zowel gedichten die bij leven van de dichter verspreid werden gepubliceerd, maar niet in reguliere bundels werden opgenomen, als enkele daadwerkelijk nagelaten gedichten die op de computer van de op 1 februari 2018 overleden dichter werden aangetroffen.
Die computer staat overigens op de foto die Maarten Kools in 2010 van Menno Wigman maakte, die vormgever Suzan Beijer nu voor het omslag heeft gebruikt. Wigman, in zijn zwarte pak aan zijn schrijftafel in Amsterdamse Schoolstijl, waarop zijn zwarte kat Kaspar zit. Zwarte lamp, zwarte telefoon, zwart beeldscherm. In een zwart lijstje aan de wand zit een origineel handschrift van Erich Wichmann. 'Stem niet, lees Goethe.'
Die paar niet eerder gepubliceerde verzen van de beste, de grootste dichter van deze tijd rechtvaardigen deze uitgave al.
Het staat nergens in het nawoord van Schouten en Min, maar Wigmans Verzamelde gedichten is een Ausgabe letzter Hand, een ultima manus-editie. In de afdeling 'Nagelaten gedichten' zijn verzen in de laatste, meest voltooide versie opgenomen. Hieraan vooraf gaat de inhoud van die vijf dichtbundels, 'op de wijze en in de volgorde zoals ze daarin staan'.
De wereld bij avond (2006), dat Wigman op verzoek van Poetry International schreef, behoort niet tot de 'voldragen bundels'. De dichtbundel bevat tien verzen, die werden opgenomen in de reguliere bundel Mijn naam is Legioen (2012). Op één na. Het gedicht 'Strafwerk' liet Wigman weg. Het staat zodoende ook niet in Verzamelde gedichten.
'Strafwerk' is een van de weinige gedichten waaraan Menno Wigman na publicatie bleef sleutelen. Het was af, maar nog niet goed. Of het was goed, maar nog niet af.
In een nieuwe gedaante duikt 'Strafwerk' weer op in Slordig met geluk (2016), de laatste reguliere bundel die bij leven van de dichter verscheen. Nu heet het 'Een halve eeuwigheid'. Een nieuwe titel, de tweede strofe ernstig herzien, 'defaitist' moest 'miserabilist' worden, zelfs de geniale combinatie 'meisjesdijen' en 'revolutie verspreidden' verdween. Is dit de laatste versie van hetzelfde vers of is het een ander gedicht?
Strafwerk
Allemaal gedaan, je hebt het allemaal gedaan:
verregend in de rij gestaan, schrift na schrift
met tekst bedekt, je hoofd met breuken
afgemat, plees bekrast en passers stukgesmeten.
Strafregels, riep ik, waarom strafregels?
Goed dan. Er was wat hasj, de roes van rood
herinnerde schoolfeesten, meisjesdijen
die een revolutie verspreidden, zo vreemd
en ijl dat je steeds heser ging schrijven.
Strafregels, riep ik, waarom strafregels?
Je kwam, heel goed, naar Amsterdam
(en Amsterdam lag open als een vrouw)
en alles wat je schreef werd een gedicht.
Onzin. Dagdroom van een defaitist.
Strafregels, dacht ik, waarom strafregels?
Het jaar is jong en straks zit je een leven lang
te schrijven hoe je leeft (en ik wil niet
dat het aan het eind van deze zin regent.
En ik pen door tot hier wat licht doorbreekt.)
Strafregels, riep ik, waarom strafregels?
Een halve eeuwigheid
Allemaal gedaan, je hebt het allemaal gedaan:
verregend in de rij gestaan, schrift na schrift
met tekst bedekt, je hoofd met breuken
afgemat, plees bekrast en passers stukgesmeten.
Strafregels, riep ik, waarom strafregels?
Later. Er was wat hasj, de roes van rood
herinnerde schoolfeesten, mooie zieke meisjes
die je schipbreuk lieten lijden in hun dijen,
zo wild dat je steeds weker ging schrijven.
Strafregels, dacht ik. Toch weer strafregels.
Leeg en verlicht kwam je naar Amsterdam
(en Amsterdam lag open als een vrouw)
en alles wat je schreef werd een gedicht.
Onzin. Dagdroom van een miserabilist.
Strafregels, wist ik. Eeuwig strafregels.
Het jaar is jong en straks zit je een leven lang
te schrijven hoe je leeft (en ik wil niet
dat het aan het eind van deze zin regent.
En ik pen door tot hier wat licht doorbreekt.)
Strafregels. Waarom. Steeds. Die. Straf–